Pracodawca powinien mieć świadomość, że ustawodawca rozróżnia moment podpisania umowy o pracę od dnia nawiązania stosunku pracy. Te dwie daty nie są tożsame, a podpisanie dokumentów może nastąpić przed faktycznym nawiązaniem stosunku pracy. Kiedy więc pracownik może zrezygnować z podjętej pracy i czy grożą mu za to jakieś konsekwencje?
Czym jest stosunek pracy? W Kodeksie Pracy, dokładnie w art. 22 § 1 znaleźć można następującą definicję: „Przez nawiązanie stosunku pracy pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę, a pracodawca – do zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem”.
Od nawiązania stosunku pracy należy odróżnić moment podpisania umowy o pracę. Zasadniczo stosunek pracy może trwać bez podpisania umowy lub przy podpisaniu innego kontraktu, np. umowy zlecenia. Wówczas pracodawca narusza przepisy prawne, a pracownik może dochodzić na drodze sądowej ustalenia stosunku pracy. Są jednak sytuacje, gdy pracownik bez poniesienia większych konsekwencji zrezygnować z podjęcia stanowiska, na które aplikował. Kiedy jest to możliwe i na jakich zasadach?
Promesa zatrudnienia – co to jest?
Promesa zatrudnienia, czyli inaczej umową przedwstępna, jest umową cywilnoprawną. Jej podpisanie stanowi pewien rodzaj zabezpieczenia dla pracownika i pracodawcy. Strony w niej zapewniają, że w przyszłości podpiszą umowę o pracę. Pracodawca zapewnia przyszłego pracownika, że go zatrudni, natomiast pracownik potwierdza pracodawcy, że na pewno podejmie się wykonywania tej pracy.
Jakie informacje powinny zawierać się w promesie? Oczywiste jest, że powinny być to dane obu stron umowy. Dalej, koniecznie wymienione muszą być: miejsce wykonywania obowiązków, wymiar pracy, wysokość wynagrodzenia oraz termin zawarcia umowy. Niektórzy pracodawcy załączają także wzmiankę o wysokości odszkodowania w razie złamania danego w promesie słowa. To jest jedna z form najlepiej zabezpieczających obie strony. Zapis o karze w wysokości jednomiesięcznego wynagrodzenia będzie zabezpieczeniem zarówno dla pracodawcy jak i pracownika z reguły stosuje się tego typu zapis przy stanowiskach strategicznych. Widziałem jednak tego typu zapis na umowie przedwstępnej dla spedytora międzynarodowego.
W jakich okolicznościach podpisuje się taki dokument? Często przydaje się osobom, które są jeszcze związane z poprzednim pracodawcą – np. w czasie trwania okresu wypowiedzenia. Promesa jest dobrym sposobem na zapewnienie obu ze stron o uczciwych zamiarach. Pracodawca nie może wtedy bowiem np. w ostatniej chwili oddać rzeczoną posadę komuś innemu, a pracownik nie może zrezygnować z podjęcia się pracy, gdy np. odrzucono już innych kandydatów i zakończono proces rekrutacyjny.
List intencyjny – kiedy można go otrzymać?
Niektórzy pracodawcy podpisują z potencjalnymi pracownikami tzw. list intencyjny. Taki dokument dowodzi, że pracodawca wyraża chęć zatrudnienia tej osoby. Taką propozycję można otrzymać po pozytywnym przejściu przez wszystkie planowane etapy rekrutacji. Czy list intencyjny gwarantuje jednak, że się faktycznie tę pracę dostanie? Niestety niekoniecznie.
Co to jest list intencyjny? Jest to dokument, w którym pracodawca wyraża chęć zatrudnienia pracownika w swojej firmie. Chciałbym rozwiać mit dotyczący listu intencyjnego mianowicie: List intencyjny nie gwarantuje podpisania umowy między pracodawcą a pracownikiem.
Zazwyczaj w listach intencyjnych nie precyzuje się podstawowych informacji, takich jak to, na jakich warunkach miałaby zostać zatrudniona osoba. Podaje się jedynie stanowisko opatrzone dość ogólnym wyrażeniem, że „przedsiębiorstwo zamierza/planuje zatrudnić daną osobę”. Nigdzie nie jest napisane wprost, że przedsiębiorstwo zatrudni na pewno – jedynie „zamierza” lub „planuje”. Nie są to zbyt wiążące określenia. Mimo otrzymania listu intencyjnego pracodawca może później odmówić podpisania umowy o pracę. Niestety doświadczyłem takiej sytuacji zarówno jako kandydat jak i rekruter.
Rezygnacja z pracy po podpisaniu umowy – konsekwencje
Czasem zdarza się, że tuż po podpisaniu umowy o pracę wyraża się chęć lub jest się zmuszonym z niej zrezygnować. Dzieje się tak często w momencie, gdy dostanie się lepszą ofertę zatrudnienia lub gdy zatrudnienie jest niemożliwe z przyczyn osobistych. W takich sytuacjach ważne jest, czy wcześniej pracownik zawarł z pracodawcą promesę lub list intencyjny. Warto mieć na względzie to, że takie umowy wcale nie muszą zostać zawarte na piśmie.
Do zawarcia takiej przedwstępnej umowy o pracę dochodzi wówczas, gdy obie strony ustalą wszystkie szczegóły przyszłego zatrudnienia – rodzaj umowy, stanowisko, zakres obowiązków, miejsce pracy, wynagrodzenie, termin podpisania umowy itp. Jeśli po takich ustaleniach pracownik z czasem się rozmyśli, przed terminem określonym jasno jako moment podpisania umowy o pracę, pracodawca nie może zmusić go do podjęcia zatrudnienia, ale może pociągnąć pracownika do odpowiedzialności za zaistniałą sytuację. Pracodawca może zażądać odszkodowania za poniesione koszty, które jego zdaniem wiążą się z utratą potencjalnego pracownika. W niektórych przypadkach pracodawcy już podczas zawierania promesy informują pracownika o wysokości potencjalnej kary za niedotrzymanie warunków umowy o czym wspomniałem wcześniej.
Oczywiście, jeśli nie dokonano takiego zapisu, pracownik można rozwiązać taką umowę bez finansowych konsekwencji za porozumieniem stron, jednak pozostaje faktem, że taka decyzja nie świadczy dobrze o pracowniku i po niej najprawdopodobniej nie otrzyma już szansy pracować w danej firmie w przyszłości. Informacja również może "rozejść" się po danym rynku skutecznie zamykając drzwi w innych firmach.
Kiedy nawiązuje się stosunek pracy?
Zgodnie z art. 26 Kodeksu pracy stosunek pracy nawiązuje się „w terminie określonym w umowie jako dzień rozpoczęcia pracy, a jeżeli terminu tego nie określono – w dniu zawarcia umowy”. W praktyce zatem zainteresowane strony mają prawo wyboru: mogą określić dzień nawiązania stosunku pracy w podpisywanym dokumencie lub skorzystać z uregulowania kodeksowego – wówczas stosunek pracy nawiązany zostaje w dniu zawarcia umowy.
Zasadniczo nie ma też przeszkód, by podpisanie umowy o pracę nastąpiło w dzień ustawowo wolny (np. 3 maja). Takie rozwiązanie może być korzystne z punktu widzenia stron, które dzięki temu podpisują jedną umowę po drugiej – między zawarciem poszczególnych umów nie ma dnia wolnego. Z punktu widzenia zatrudnionego jest to o tyle ważne, że przerwy mogą negatywnie wpłynąć na ewentualne przyznanie świadczenia chorobowego.
Podpisanie umowy a rozpoczęcie pracy
Odróżnienie momentu nawiązania stosunku pracy od momentu podpisania umowy o pracę przez zainteresowane strony może mieć zasadnicze znaczenie. Poza wyżej wskazanym zachowaniem ciągłości zatrudnienia, możliwość ustalenia terminu rozpoczęcia stosunku pracy i umieszczenia go w umowie może być istotna z punktu widzenia pracodawcy. Takie rozwiązanie pozwala mu np. na przygotowanie miejsca pracy dla osoby zatrudnionej.
Pracodawca powinien pamiętać, że umowę o pracę należy zawrzeć w formie pisemnej. Koniec z syndromem tzw. "pierwszej dniówki" po nowelizacji KP. 01.09.2016 Pisemna umowa o pracę lub pisemne potwierdzenie ustaleń związanych z zawarciem umowy o pracę, będzie musiało być wręczone pracownikowi jeszcze przed dopuszczeniem go do pracy. Drugi egzemplarz musi posiadać pracodawca. Za brak pisemnego potwierdzenia warunków umowy przed dopuszczeniem pracownika do pracy, pracodawcy grozić będzie nadal kara grzywny. Pozostanie ona w niezmienionej wysokości – to jest od 1 do 30 tys. zł, tylko że łatwiej będzie inspektorom inspekcji pracy udowodnić nielegalne zatrudnienie.
Wypowiedzenie umowy przed nawiązaniem stosunku pracy
Skoro zawarcie umowy nie jest tożsame z nawiązaniem stosunku pracy, pojawia się pytanie, czy zainteresowana strona ma możliwość wypowiedzenia umowy jeszcze przed podjęciem faktycznego wykonywania czynności zawodowych przez pracownika. Odpowiedź na to pytanie może być pozytywna w zależności od ustaleń na umowie oraz daty jej podpisania.
Strony mają zatem możliwość określenia w umowie o pracę późniejszego terminu nawiązania stosunku pracy niż dzień zawarcia umowy i co istotne, bez żadnych ograniczeń w czasie. Jeśli więc strony w umowie wskazały dzień rozpoczęcia pracy późniejszy niż data zawarcia umowy terminy, wówczas wypowiedzenie umowy przed nawiązaniem stosunku pracy jest możliwe. Okres pomiędzy zawarciem umowy a nawiązaniem stosunku pracy nie jest traktowany jako okres zatrudnienia. W okresie tym można natomiast rozwiązać umowę o pracę na ogólnych zasadach, opisanych szczegółowo w kodeksie pracy.
Jeśli podpisałeś z pracodawcą umowę przedwstępną lub umowę, ale nie chcesz lub nie będziesz w stanie jej dotrzymać, wiedz, że możesz się wycofać. Jest do możliwe, jeśli nie nawiązał się między wami jeszcze stosunek pracy, tzn. nie rozpocząłeś jeszcze pracy w terminie określonym w umowie. Nawet z takiej sytuacji można znaleźć wyjście, ale mimo to warto pamiętać, by wszystko rozwiązać z klasą i szacunkiem. Pamiętaj także, że list intencyjny nie gwarantuje zatrudnienia.
Powodzenia!
Radosław Bugaj
© Radosław Bugaj - kopiowanie i udostępnianie tylko za zgodą autora.